Toksyczne relacje niezwykle często prowadzą do zmęczenia, nierzadko nawet do skrajnego wyczerpania. Są powodem obniżonej samooceny, doświadczeń lęku, samotności czy wstydu. Jednocześnie ten emocjonalny rollercoaster wciąga, a wręcz uzależnia, przez co tak trudno jest powiedzieć “stop” sobie odnajdującemu się w toksycznej relacji i człowiekowi, który sprawił, że w niej utknęliśmy.
Czym właściwie jest toksyczna relacja? Jak ją definiować? Jak rozpoznawać po sygnałach z zewnątrz i znakach, które daje nam organizm, że mamy do czynienia z toksycznością drugiej osoby? I wreszcie – jak wyjść z toksycznej relacji i już nigdy nie wpaść w jej sidła? Dziś postaramy się rozwiać Twoje wątpliwości na temat toksycznych relacji.
Toksyczna relacja – czym jest?
Toksyczną relację możemy określić jako destrukcyjną interakcję między dwiema osobami. W takich relacjach jedna lub obie strony zmagają się z doświadczeniami emocjonalnego, psychologicznego lub fizycznego cierpienia.
Charakterystyczne cechy toksycznej relacji to przede wszystkim:
- manipulacja, czyli wzbudzanie poczucia winy, stosowanie szantażu emocjonalnego czy gaslightingu (umyślnego tworzenia przez osobę toksyczną wątpliwości wobec własnej percepcji czy pamięci u ofiary, co wywołuje automatycznie dysonans poznawczy)
- dominacja lub kontrola – próby częściowego ograniczenia lub całkowitego odebrania autonomii, często poprzez narzucanie wzorców, wyborów, decyzji
- naprzemienne sprzeczki czy konflikty i pojednania, które utrudniają ofierze odejście z od toksycznej osoby
- brak empatii i wsparcia związany z egoistycznym ignorowaniem potrzeb ofiary
- ciągła krytyka, wyśmiewanie, umniejszanie sukcesów, a przez to – obniżanie poczucia własnej wartości u ofiary.
Nie da się podać jednej słusznej definicji toksycznej relacji. Głównie dlatego, że ta toksyczność objawia się na wiele sposobów. Od niby zwyczajnego, ale coraz częstszego obrażania się do skrajnych wybuchów gniewu i agresji. Od nieustannego “podstawiania nogi” do burzliwych konfliktów przeplatanych fazami mocnych, pozytywnych uczuć, które sieją zamęt w głowie ofiary. Do toksycznych relacji kwalifikują się różne zachowania, jednak najczęściej mamy do czynienia z egoizmem i manipulacją, często niestety niewidocznymi na pierwszy rzut oka.
Jakie wyróżniamy toksyczne relacje?
Mówiąc o toksycznych relacjach, często mamy przed oczami toksyczne związki. A toksyczność może pojawić się w wielu relacjach – tych rodzinnych, przyjacielskich czy zawodowych. Mogą przybierać także zróżnicowane formy – od subtelnego naruszania granic aż po otwartą przemoc psychiczną czy fizyczną. To nierównowaga sił – jedna strona jest dominująca, druga zaś podporządkowuje się toksycznej osobie, trwając w miłości, lęku przed samotnością, a później w uzależnieniu.
Wśród toksycznych relacji możemy wyróżnić…
1. Toksyczne związki romantyczne
Toksyczny związek romantyczny to relacja, w której jedna strona w jakiś sposób poświęca się, kosztem własnego dobrostanu, drugiej. To może być związek ze stosującym szantaż emocjonalny czy gaslighting manipulantem lub z narcyzem, który kieruje się egocentryzmem, nie licząc się z potrzebami partnerki czy partnera.
Wśród toksycznych związków romantycznych wyróżniamy również np. relacje z osobami pasywno-agresywnymi, gdzie mamy do czynienia z brakiem otwartej komunikacji, milczeniem jako karą i innymi “subtelnymi” ograniczeniami. Toksyczny związek to może być także związek przemocowy – z przemocą emocjonalną, psychiczną czy fizyczną w roli głównej.
2. Toksyczne relacje rodzinne
Toksyczne relacje w rodzinach opierają się często na stosowaniu nadmiernej kontroli, braku wsparcia emocjonalnego, manipulowaniu uczuciami czy narzucaniu własnych wartości bliskim. Toksyczne relacje w rodzinie mogą dotyczyć stosunków rodziców wobec dzieci i na odwrót, kontaktów pomiędzy rodzeństwem czy toksycznością krewnych – ciotek, wujków, teściów, kuzynów itd.
3. Toksyczna przyjaźń
Przyjaciel również może być kontrolującym manipulantem, rywalizującym zazdrośnikiem, obciążającym emocjonalnie “przyjacielem-ofiarą” czy zaborczym “wampirem energetycznym”. Toksyczne relacje przyjacielskie, zamiast pożądanych: zrozumienia, empatii, lojalności, wsparcia – niosą negatywne emocje i nierównowagę sił.
W toksycznych przyjaźniach jedna osoba może być dominująca, kontrolować drugą, wywoływać u niej poczucie winy, a druga osoba zwykle oferuje od siebie dużo więcej, dając się wykorzystywać, a więc nie otrzymując nic w zamian. Toksyczne relacje przyjacielskie często trwają dłużej, niż powinny, ponieważ wiążą się ze wspólnymi wspomnieniami lub lękiem ofiary przed samotnością.
4. Toksyczne relacje w pracy
To może być toksyczny szef, czyli zastraszający, mobbingujący czy wymagający pracy ponad siły od swoich pracowników. Lub toksyczny współpracownik, który obgaduje koleżanki i kolegów, przypisuje sobie ich zasługi lub knuje intrygi z zazdrości. Środowisko pracy bywa toksyczne, szczególnie kiedy w miejscu pracy panuje nieczysta atmosfera, często z nadmierną presją i brakiem troski o work-life balance w rolach głównych.
Toksyczne relacje w pracy niemalże zawsze rzutują na życie prywatne pracowników, powodując przewlekły stres i obniżając komfort psychiczny. Naturalna potrzeba bycia docenionym za umiejętności i wykonaną pracę spotyka się z brutalną rzeczywistością w postaci szefa-tyrana lub fałszywych znajomych, na których jest się “skazanym” przez 8 godzin każdego dnia.
Jak rozpoznać toksyczną relację? Najczęstsze objawy
Nie wiesz czy jesteś w toksycznej relacji? Oto najczęstsze symptomy, po których możesz ją rozpoznać:
- kontrola i manipulacja – kiedy jedna strona dominuje, narzuca swoje opinie, wpływa na decyzje, wzbudza poczucie winy, stosuje techniki manipulacyjne
- umniejszanie i krytyka – wiążąca się z niedocenianiem osiągnięć, negatywnymi uwagami na temat wyglądu czy opinii ofiary, a w rezultacie – prowadzeniem do obniżenia samooceny
- brak wsparcia – czyli bagatelizowanie potrzeb, zwłaszcza emocjonalnych, niezrozumienie, pozostawianie w samotności np. z podejmowaniem decyzji
- niestabilność emocjonalna – wywoływanie skrajnych emocji i zapewnianie tzw. “huśtawki emocjonalnej” ofierze, co prowadzi do stałej niepewności
- zazdrość lub zaborczość
- groźby, zastraszanie
- obarczanie winą za problemy w relacji.
Jak wyjść z toksycznej relacji? 6 kroków do zakończenia toksycznej relacji
Droga do uwolnienia się od toksycznej osoby to proces, który wymaga wielu wyrzeczeń, wzmacnianej ciągle odwagi, dużej samoświadomości i bycia konsekwentnym.
Oto 6 kroków do wyjścia z toksycznej relacji i odzyskania wolności:
1. Rozpoznaj problem
Znajdujesz się w toksycznej relacji? W kontakcie z Twoim partnerem, przyjaciółką, dziewczyną, współpracownikiem czujesz lęk, napięcie, stres, a Twoja samoocena spada z każdym dniem? Przeanalizuj te objawy, a jeśli odpowiedź brzmi “tak” – działaj. Nikt nie zasługuje bycie ofiarą.
2. Postaw granice
Jeśli jesteś w toksycznej relacji – Twoje granice zapewne często są przekraczane. Te emocjonalne, psychiczne, a niekiedy nawet fizyczne. Powinieneś określić to, czego nie jesteś w stanie zaakceptować i co wykracza poza Twoje granice, a następnie konsekwentnie dbać o własną, komfortową przestrzeń.
3. Idź po wsparcie
Do rodziny, przyjaciela albo specjalisty. Psycholog lub psychoterapeuta pomoże Ci zrozumieć sytuację, w której się znalazłeś, abyś mógł raz na zawsze zerwać kontakt z toksycznymi osobami wokół Ciebie i zawalczyć o odzyskanie pełni dobrostanu psychicznego.
W Bloom przyjrzymy się Twoim potrzebom, aby dobrać specjalistę, który najlepiej pomoże właśnie Tobie. Poznaj nasz zespół psychologów i psychoterapeutów.
4. Stopniowo ograniczaj kontakt lub od razu odetnij się od toksycznej osoby
Każdy przypadek rządzi się swoimi prawami. Zależnie od rodzaju relacji – czy chodzi o toksyczną mamę, kolegę z pracy, czy może długoletniego partnera – drogi wychodzenia z toksycznych relacji będą się różnić. Ograniczenie kontaktu do, niezbędnego w niektórych przypadkach, minimum lub natychmiastowe odcięcie się od toksycznego człowieka to klucz do odzyskania stabilnie wysokiej samooceny.
5. Pracuj nad sobą i odbudową poczucia własnej wartości
Wiara w siebie i swoje możliwości, pewność siebie w codzienności, wysoka samoocena – to tracą osoby tkwiące w toksycznych relacjach. Najważniejsza po odejściu jest konsekwentna praca, samodzielna lub na terapii, która doprowadzi Cię do zażegnania traum i zmazania śladów pozostawionych przez toksyczną relację na Twojej psychice.
6. Ucz się tworzyć zdrowe relacje
Czyli oparte na wzajemnym szacunku, stabilne emocjonalnie, bezinteresownie wspierające, pełne zrozumienia. Obustronne w każdej sferze. Takie powinny być zdrowe relacje.
Autorem artykułu jest Weronika Maś